واژنامه نانو تکنولوژی

نانو ذرات و علوم مرتبط با نانو تکنولوژی روز به روز از اهمیت بالاتری برخوردار می شود و علاقه مندان بیشتری را به خود جذب می کند، از این رو وب سایت علم و فناوری مدیاسافت تصمیم به انتشار یک واژه نامه مختصر و مفید در خصوص علم نانو گرفت تا بتواند پاسخگوی مناسبی در جهت رفع برخی از پرسش ها و نیازهای علاقه مندان به این عرصه باشد.

میکروسکوپ نیروی اتمی

ابزاری علمی که قادر به ایجاد تصویر از جزئیات یک سطح فیزیکی است. این امر با اسکن یک پروب کوچک نیمه رسانا یا سرامیک قابل انعطاف که درست بالای سطح مورد نظر قرار گرفته است، انجام می شود. در این محل پروب بخاطر خصوصیات سطح به صورت جزئی جذب یا دفع شده که میزان انحراف با لیزر قابل تشخیص است.

رسوب لایه اتمی

روشی توسعه یافته در دهه 1970 جهت رسوب تک لایه های مواد در یک حالت کنترل شده و ترتیبی با استفاده از واکنش های خودپایان. از این روش برای ساخت فیلم های نازک (غشاهای نازک) استفاده می شود.

بیومیمتیک

ساختارها یا ابزارهای مهندسی شده که در عملکرد و روش ساخت از سیستم های بیولوژیکی پیروی می کنند.

باکی بال

هم خانواده عامیانه و غیر تخصصی فولرن.

نانوتیوب کربن

مولکول کربن با یک شکل استوانه ای. ساختار و پیوندهای شیمیایی نانوتیوب های کربن منجر به ایجاد ویژگی های مقاومتی، الکتریکی و دمایی منحصر به فرد می شود.

کلوئید

ذرات معلق در محیطی دیگر در مقیاس نانو یا میکرو. کلوئیدها شامل: ژل ها، آئروسل ها و امولسیون ها هستند.

فناوری های هم گرا

فصل مشترک علم در نانو تکنولوژی، بیوتکنولوژی، فناوری اطلاعات و فناوری های شناختی.

DNA

دئوکسی ریبونوکلئیک اسید، مولکول مارپیچ مضاعف که تأمین کننده ی اساس وراثت ژنتیکی است. حدود 2 نانومتر قطر و معمولاً چند میلی متر طول دارد.

استفاده دوگانه

تکنولوژی هایی که ممکن است برای اهداف نظامی و نیز اهداف غیر نظامی استفاده شوند.

فیلم هم بافته

لایه نازک کریستالی (ممکن است ضخامت آن در اندازه نانو باشد) که با فرآیندهایی همچون ته نشینی تبخیری، بر روی سطح یک ماده دیگر قرار می گیرد.

فولرن

یک رده از ساختارهای تقریباً گوی مانند کربن در مقیاس نانو که پس از گنبد ژئودزیک “باکمینتر فولر” نامگذاری شده است.

ژنوم

کل ماده ژنتیکی موجود در ارگانیسم، یا بخش به ارث رسیده مجزا از یک ارگانیسم.

بعنوان مثال؛ ژنوم میتوکندری وراثت مادری دارد، در حالیکه ژنوم هسته ای از هر دو والد وراثت دارد.

توالی ژنومی

ترتیب نوکلئوتیدها در یک نمونه از DNA یا RNA.

مالکیت معنوی

تولیدات فکری از قبیل: اختراعات، کارهای ادبی و هنری، طراحی ها، نمادها، نام ها و تصاویر استفاده شده در تجارت. مالکیت معنوی مصونیت قانونی دارد (مانند؛ ثبت اختراع، کپی رایت، علائم تجاری و اسرار تجاری) تا مالکین را قادر به شناساندن یا بهره مندی از سود آنچه که اختراع یا خلق کرده اند کند.

الکترونیک مولکولی

مدارات الکترونیک شامل سخت افزار کامپیوتر که اجزاء مجزا، مولکولهای اختصاصی یا اجتماع کوچک مولکول ها هستند. مزایای مورد انتظار الکترونیک مولکولی عبارتند از: کاهش هزینه ها، افزایش سرعت، افزایش ظرفیت بیت، کاهش نیاز به انرژی و کاهش هدر رفت حرارت.

تک لایه

یک لایه یا فیلم با ضخامت تنها یک اتم یا مولکول.

قانون مور

در دهه 1960 توسط گوردن مور بنیان گذار شرکت اینتل بیان شده است. اظهاری متفاوت که بیان می کند تراکم ترانزیستورها در یک تراشه با مدار یکپارچه در هر 18 یا 24 ماه دو برابر می شود یا ارزش یک ترانزیستور به نصف کاهش و یا قابلیت های متداول میکروالکترونیک ها در یک نرخ نمایی بهبود می یابد.

نانوکریستالها

کریستالهای نیمه رسانا در مقیاس نانو. نانو کریستالها مجموع چند صد تا ده ها هزار اتم هستند که به فرم بلورین ترکیب شده و بعنوان یک خوشه شناخته می شوند. به طور نمونه نانوکریستالها حدود 10 نانومتر بیشتر از مولکولها قطر دارند ولی از جامدات حجیم کوچکتر بوده و از این جهت اغلب، ویژگی های فیزیکی و شیمیایی ما بین این دو دارند.

از آنجاییکه یک نانوکریستال، گویی کلاً از سطح تشکیل شده و هیچ بخش درونی ندارد، خصوصیات آن به اندازه قابل توجهی می تواند با بزرگ شدن آن تغییر یابد.

نانوکمپوزیت

ماده تشکیل شده از دو یا تعداد بیشتری ماده که حداقل یکی از آنها اندازه ای در مقیاس نانو داشته باشد، مثل ذرات نانو پخش شده در میان مواد جامد دیگر.

فرآورده نانو

واژه ای عمومی برای روش های تولید، مونتاژ و یا ساخت ساختارهایی با مقیاس نانو.

نانو سیالات

علم یا مهندسی که درگیر با جریان مایع یا گاز در فضاهای با مقیاس نانو است.

نانومتر

واحد فاصله که نشاندهنده یک میلیاردم متر و یا یک میلیونم میلی متر، تقریباً برابر با یک میلیونم ضخامت یک سکه ی 10 سنتی امریکایی است.

منافذ نانو

موادی که سوراخ ها و منافذی در مقیاس نانو داشته و می تواند بعنوان مثال، جهت جداسازی ذرات یا مولکولها بر اساس اندازه، مورد استفاده قرار گیرد.

علم نانو

مطالعه خصوصیات مهم مواد در مقیاس نانو. حوزه میان رشته ای از علم شامل؛ فیزیک، علم مواد، شیمی مولکولهای پیچیده و رشته های مرتبط.

نانوحسگر

دستگاهی جهت درک تشعشع، نیرو، مواد شیمیایی یا عوامل بیولوژیکی که برخی از بخشهای دستگاه در مقیاس نانو کار می کنند. بعنوان مثال: داشتن گیرنده هایی که برای درک مولکول های ویژه ای مناسب هستند.

نانوتیوب

ساختارهای استوانه ای توخالی با قطری کمتر از 5 نانومتر. اغلب از کربن ساخته شده (البته حضور کربن الزامی نیست) و ویژگی های الکتریکی و مقاومتی قابل توجهی دارند.

نقطه کوانتومی

کریستال در مقیاس نانو با قطری ما بین 2 تا 20 نانومتر، دارای خصوصیات مهم الکتریکی و نوری که این خصوصیات وابسته به اندازه آن است. کاربردهای تجاری: در منابع جدید نوری، تسهیل عکسبرداری پزشکی، مورد بررسی قرار گرفته بعنوان اجزای اسپینترونیک کامپیوترهای کوانتوم، و نیز از لحاظ علمی و کاربرد صنعتی پتانسیل زیادی دارد.

فوتولیتوگرافی

یک روش ساختی که با استفاده از یک ماسک و رزین حساس به نور، از نور برای قلم زنی الگوها بر روی ویفرهای سلیکونی استفاده می کند. معمولاً برای ساخت مدارهای یکپارچه از فوتولیتوگرافی استفاده می شود.

پلیمر

ترکیب شیمیایی تشکیل شده از اتصال مولکولهای کوچک تر با یکدیگر، که مرکب از ساختارهای تکراری و اغلب چیده شده بر روی یک زنجیر است.

ارزیابی ریسک

دسته ای از روش های تحلیلی در تصمیم، ریسک و مدیریت آگاهی ها با در نظر گرفتن هزینه های محتمل و بالقوه یک رویداد به خصوص.

پروب اسکن لیتوگرافی

روشی که در آن میکروسکوپ نیروی اتمی یا “میکروسکوپ تونلی روبشی” برای ایجاد ویژگی هایی در مقیاس نانو، بر روی سطح تراش، برجسته سازی و یا حرارت داده است.

میکروسکوپ تونلی روبشی

ابزار علمی که قادر به ایجاد تصاویر از جزئیات موجود بر روی سطح رسانای الکتریکی در مقیاس نانو است. این امر به واسطه حرکت بسیار نزدیک یک پروب تیز فلزی به سطح مورد نظر و عبور یک جریان ولتاژ پایین از آن، انجام گرفته و نوسانات بسیار کوچک جریان از سطح، اندازه گیری می شود.

خود گردهمایی

فرآیندی که طی آن یک ساختار نانو به صورت خود به خود، خود را می سازد. این فرآیند محدود به ساختارهای بسیار ویژه ای در محیط های شیمیایی است، که توسعه دقیق آن مد نظر قرار گرفته است.

سمیت

مقداری از یک ماده ی شیمیایی که سمی است و یا از طریق واکنش های شیمیایی بافت زنده را تخریب می کند.

ترانزیستور

ابزار یکپارچه الکترونیکی بر پایه ی یک ماده نیمه رسانا که جریان ما بین 2 الکترودش را کنترل کرده و از این رو قادر به تقویت سیگنال است. از اختراع آن در سال 1948، ترانزیستورها دائماً کوچک تر (اخیراً به مقیاس نانو رسیده اند) و کاراتر شده و پایه و اساس بیشتر لوازم الکترونیکی از جمله کامپیوتر را تشکیل می دهند.

ته نشینی تبخیری

فرآیند شیمیایی که به طور معمول در قسمت نیمه رسانا برای بکارگیری ورقه های نازک غشایی یک ماده بر روی سطح تشکیل شده از مواد دیگر استفاده می شود.